Çubuklu Mezarlığı için kullanacağım “Son Osmanlı Mezar Taşları” deyimini bir çok mezarlık gezimde kullanıyorum, çünkü gittiğim her tarihi mezarlıkta görüyorum ki onlar gerçekten son Osmanlı Mezar Taşları. Tarihi Osmanlı Mezarlıklarında yeni ve Modern Mezar Taşları arasında yada yeni Mezarların arasına sıkışmış, kırılmış atıl bir şekilde bir yerlere atılmış yada toprağa gömülmüş bir çok mezar taşına denk gelmek mümkün.

Osmanlı Mezar Taşlarına hangi mezarlıkta rastlasam mutlaka görüyor ve elimden geldiği, gücümün yettiği kadar bakımlarını yapıyor ve hak ettikleri değeri vermeye çalışıyorum. Osmanlı torunu olmak lafla olmuyor çünkü. Yeni mezar yerleri açıp, kendi mezarlarını gösterişli mermerlerle yapanlar ve eski osmanlı mezarlarını ve taşlarını tahrip edip bir kenara atanlara sorsanız hepside gerile gerile Osmanlı torunu olduklarını söylerler.

Çubuklu Mezarlığı işte buna benzer bir durumla karşı karşıya kalmış. Modern mezarlar çoğaldıkça eski mezarlar ve mezar taşları kaybolmuş. geriye sadece 12 tane Osmanlı Mezar Taşı kalmış.

Çubuklu Mezarlığındaki Osmanlı Mezar Taşları

Mezarlık içerisinde 1. ada’da 12 adet osmanlı mezar taşı tespit edilmiştir. Bu mezar taşlarından 5 tanesi bayan, 7 tanesi bay mezar taşlarıdır. Ayrıca bu mezar taşlarına ait mezarlık içerisinde 6 adet ayak taşı bulunmaktadır.

Çubuklu Mezarlığındaki Osmanlı mezar taşlarının tarihlerine bakıldığında, taşların 19. Yüzyılın sonlarına ve 20. Yüzyılın başlarına ait olduğu görülmektedir. Yani mezar taşları, Sultan 2. Abdülhamid ile Sultan 5. Mehmet Reşad dönemlerine aittir.

Mezarlıkta tespit edilen en eski tarihli taş, Emin Ağanın Mahdumu Osman Çavuş’a ait olup vefat tarihi Hicri 1312 (Miladi 1894) yılına tarihlendirilmiştir. Mezarlıktaki en son tarihli taş ise, Hasan Efendi’ye ait Hicri 1337 (Miladi 1918) yılına tarihlendirilmiştir. Günümüze kadar ulaşmış bu Osmanlı Mezar taşlarının tarihlerine bakıldığında Çubuklu Mezarlığı için 1890 lı yıllarda 19. Yüzyılın sonlarında oluştuğunu söyleyebiliriz.

Beykoz Çubuklu Mezarlığının Özellikleri ve Coğrafi Yapısı

Gezdiğim her Tarihi Osmanlı Mezarlıklarının kendine has bir özelliği vardı. Gerek içindeki mezarlar ve yapılar, gerekse coğrafi durumu ve konumu ile her mezarlığın mutlaka bir özelliği bulunmaktadır. Çubuklu mezarlığının özelliği de hem küçük olması, hemde dik bir yamaçta bulunmasıdır.

Dik yamaçlardan yukarı doğru çıktıkça yer yer sonradan düzlükler oluşturulmuş ve dik yamaç basamak haline getirilmeye çalışılmışsa da yine toprak kaymaları ile mezarlık günümüzdeki yokuşlu halini almıştır. Mezarlığın çok dik bölgelerine toprak kaymalarını engellemek için sonradan taş duvarlar örüldüğü görülmüştür.

Mezarlığın en alt bölümü ile en üst bölümü düzlük, orta bölümleri ise oldukça dik bir yapıya sahiptir. Dik olan bölümlere mezar sahipleri hayır için yer yer ufak basamaklı merdivenler ve küçük kısa patikalar yapmışlardır.

Mezarlığın yanındaki bir evde uzun yıllardır oturan Selver Kaya Teyze’den aldığımız bilgiye göre, mezarlığın sağ tarafında kalan Şehit Erol Bal Sokağının olduğu yamaç eskiden dereymiş ve bu dere denize akarmış. Derenin bulunduğu sokak ıslah edilerek sokak oluşturulmuş. Selver Hanımın Eşi ve Oğlu’da Çubuklu mezarlığında yatmaktaymış.

Mezarlığın ortasından basamaklı taş bir yaya yolu geçmekte, bu yaya yolu Şehit Ersin Güner Caddesi ile Şehit Görkem Taş sokağını birbirine bağlamaktadır. Bu yolun ortasında Güvenlik kulübesi ve altında da bir çeşme bulunmaktadır. Mezarlığın coğrafi durumuna kuşbakışı bakıldığında 6 köşeli bir çizme’yi andırmaktadır.

Çubuklu Mezarlığı’nın toplam alanı 8672 metrekaredir. Mezarlığın, Yazıcı Suyu Caddesinde 2 adet, Şehit Erol bal Sokağında 2 adet, Mezarlık Sokağında 1 adet ve Şehit Görkem Taş Sokağında 2 adet olmak üzere toplamda 7 kapısı bulunmaktadır.

Çubuklu Mezarlığında Yatanların Memleket Çeşitliliği

Mezarlıktaki modern ve tarihi mezar taşlarına bakıldığında Karadeniz yöresinin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Karadeniz bölgesinden de Rize ismine çok sık rastlanmaktadır. Çubuklu bölgesinde de ağırlıklı olarak eskiden beri bu etnik kimliğe rastlanılmaktadır.

Osmanlı Mezar taşları arasında bulunan Tosum Oğlu Hasan Bin Dursun’a ait olan Hicri 1330 tarihli mezar taşında Rize Sancağı ismi geçmektedir. Tarihi ve Modern mezar taşlarında bu bölgeye ait bir çok memleket ve yer ismi görülmektedir.

Yine de memleket konusunda yaptığımız araştırma bir varsayımdan öteye geçmemektedir. Kesin bir şey söylemek için her mezar taşının üstünde orada yatanın memleketi yazması gerekmektedir. Biz sadece taşların üzerinde yazan memleket isimlerinden yola çıkarak bu kanıya vardık.

Çubuklu Mezarlığı’nın Konumu

Çubuklu mezarlığı İstanbul Anadolu Yakasında Beykoz ilçesi sınırları içinde bulunmaktadır. Mezarlık, Yazıcı Suyu Caddesi, Şehit Erol Bal Sokak, Çubuklu Şehit Ersin Güner Caddesi, Mezarlık Sokak ve Şehit Görkem Taş sokak sokak ve caddelerinin ortasında bulunmaktadır. Mezarlığın ön cephesi ana girişi, Çubuklu Şehit Ersin Güner Caddesi’ne bakmaktadır. Çubuklu Mezarlığında yatmakta olan şehitlerimizin isimleri mezarlık etrafındaki sokaklara da verilmiştir.

Ön cepheden yukarıya doğru çıkılan her alandan bakıldığında mezarlık denizi görmektedir yani Çubuklu Mezarlığı deniz manzaralı mezarlıklardan birisidir. 19. Yüzyıl yerleşimlerinden olan Çubuklu’da mezarlığa en yakın tarihi yapı Çubuklu Merkez Halil Ağa Camii’dir. Tarihi Çubuklu Mezarlığına yakın olan, başka tarihi Osmanlı mezarlıkları bulunmaktadır. Bunlar, Kanlıca ve Paşabahçe Mezarlıklarıdır. Çubuklu mezarlığı her iki mezarlığın ortasında kalmaktadır.

Çubuklu Mezarlığı Koreli Hacı Hasan Kömürcü Mezarı

Çubuklu Mezarlığında bulunan Osmanlı mezar taşlarının yanı sıra modern mezar taşları da vardı. Bu taşlardan bir tanesi Koreli Hasan Kömürcü‘ye ait aile kabriydi. Uzaktan bakınca Osmanlı mezar taşlarını andıran bu mezarın, yanına gittiğimde oldukça güzel bir taş işçiliği yapılmış olduğunu ve üzerinde sembollerin bulunduğunu fark ettim.

Mezar Taşları İnstagram Hesabı içeriğinde bu mezar taşının paylaşınca Hacı Hasan Kömürcü’nün Torunlarıyla irtibata geçtim ve Hasan Kömürcü ve Mezarı hakkında bilgi alışverişinde bulundum.

Kore Gazisi olan Hasan Kömürcü Üsküdar Tunusbağı Caddesinde 40 sene mermercilik yapmış Taş ustası ve usta bir zanaatkâr. Karacaahmette herkesin tanıdığı Koreli Hacı Hasan Kömürcü’nün oğulları da aynı meslekten. Bir çok Osmanlı mezar taşlarında, anıt mezarlarda Osmanlı çeşme ve sebillerinde Koreli Hacı Hasan Kömürcü bey’in emeği bulunmakta. Eyüp Sultanda bulunan Ebedi Eyüpsultanlılar Çeşmesi’de eserlerinden biri.

Çubuklu’da yaşayan ve vefat ettiğinde Çubuklu Mezarlığına defnedilen Koreli Hasan Kömürcü, mezarlıkta aile kabristanında medfun bulunmaktadır. Kendisi Osmanlı hayranı oldğu için mezar taşının başlık kısmında oldukça güzel bir işçilikle yapılmış sarıklı serpuş bulunmaktadır.

Hasan bey’in yanında ise yine aynı güzellikte ve estetik bir biçimde mermerden kalp şeklinde baş taşı bulunan Hasan bey’in merhume eşi Hacı İfakat Hanım’ın mezarı bulunmaktadır. Kastamonu Çatalzeytinli olan Kömürcü ailesinde aynı mezarlıkta bir çok kişi medfun bulunmaktadır.

Mezar Taşındaki Semboller

Kore Gazisi olduğu için Koreli olarak anılan Hacı Hasan Kömürcü’nün modern mezar taşının üzerinde bir çok sembol bulunmaktadır. Bu mezar Osmanlı Mezar Taşları Sembolleri‘ni anlamak açısında oldukça önemlidir. Mezarda yatanların sosyal statüsünü ve mesleğini anlamak mezar taşındaki semboller önemli bir veridir. Bunlar Mezaroloji Bilimi için önemli kaynaklardadır. Hasan Kömürcü Bey’in mezar taşı üzerinde bulunan semboller de bu durumu en iyi şekilde anlatmaktadır.

Çubuklu Mezarlığı Osmanlı Mezar Taşları

Çubuklu Mezarlığında tespit edilen Osmanlı Mezar Taşları aşağıya en eski tarihten, en yeni tarihe doğru kronolojik bir sırayla listelenmiştir. Yani aşağıda ilk defin yapılan ve son defin yapılan mezarlar ve bilgileri listelenmektedir.

1 Numaralı Foto

Başlık Türü : Hamîdî Fes
Kitabe:

1.Ah minel mevt
2.*Balçık Kazasından *Sapla
3.Karyesinden Emin Ağa’nın Mahdumu
4.Osman Çavuş Ruhuna Fatiha
5.Sene 1312 (Miladi 1894)

*Balçık Bulgaristanda bir yer ismidir. Sapla ise bu yere ait bir köy adıdır. Mezar taşı Çubuklu Mezarlığındaki en eski tarihli mezar taşıdır.

2 Numaralı Foto

Başlık Türü : Hamîdî Fes
Kitabe:

1.Ah minel mevt
2.Ah ile zâr kılarak tazeliğime doymadım
3.Çün ecel peymanesi dolmuş muradım almadım
4.Hasan Ağa’nın mahdumu merhum
5.Raşid Efendi’nin Ruhuna
6.El Fatiha Sene 1313 (Miladi 1895)

Not: Hakkında: Mezar taşı demir parmaklıkla çevrili başka bir mezarın içinde seyyar bir haldedir. Bu sebeple Raşid Efendi’nin mezar yeri belli değildir.

3 Numaralı Foto

Başlık Türü : Belli Değil
Kitabe:

1…… Ali Rıza’nın
2.Haremi Fatma Pırlanta
3.Hanım’ın ruhuna Fatiha
4.Sene 1318 (Miladi 1900)

Not: Mezar taşını üst tarafı kalın sarmaşıkların altında kaldığı için gerekli müdahale yapılamamış, görünen kısımları tebeşirlenerek okunmuştur. Mezar taşı sabit olmadığı için, mezar yeri bilinmemektedir.

4 Numaralı Foto

Başlık Türü : Hamîdî Fes
Kitabe:

1.Ah minel mevt
2……………………………………….
3……………………………………….
4.Oğlu Ömer Ağa kırk yaşında
5.Vefat iden Ömer Ağa ibn-i
6.İbrahim Ruhuna fatiha
7.Sene 1323 (Miladi 1905)

Not: Noktalı yerler tarafımca okunamamıştır.

5 Numaralı Foto

Başlık Türü : Çiçek Buketli Tepelik
Kitabe:

1.Hüv-el Bakî
2.Tabib Kaimmakamlarından
3.Rasûhi Bey’in Büyük
4.Validesi Saadet
5.Hanım’ın Ruhiçün Fatiha
6.Sene Zilkade 1326 (Miladi 1908)
7.Teşrin-i Sânî 1324 -26

6 Numaralı Foto

Başlık Türü : Kırılmış
Kitabe:

1.Hüvel Baki
2……………………………….
3……………………………….
4.Hasan ………………….
5.Sene 1327 (Miladi 1909)

Not: Mezar taşını serpuşu kırılmış ve noktalı yerler tarafımca okunamamıştır. Mezar taşında sadece hasan ismi geçtiği için taş hasan efendi diye isimlendirilmiştir. Bir daha ki ziyarete tebeşirlenip okumaya çalışılacaktır.

7 Numaralı Foto

Başlık Türü : Kırılmış
Kitabe:

1.Ah minel mevt
2.Ah kim bu alem icre bende şâdan olmadım
3.Ah ile zâr kılarak tazeliğime doymadım
4.Çün ecel peymânesi dolmuş muradım almadım
5.Hasan Ağa’nın Zevcesi Ayşe
6.Hanımın ruhuna elfatiha
7.Sene 1327 (Miladi 1909)

Not: Tepeliği kırık olan mezar baş taşı, ayak taşı ile birlikte toprağa gömülü ve çalıların altında perişan bir halde keşfedilmiştir. Taş yerinden çıkarılmış ve temizlği yapılarak görünür bir halde, okunarak kayıt altına alınmıştır.

8 Numaralı Foto

Başlık Türü : Hamîdî Fes
Kitabe:

1.Ah minel mevt
2.Ziyaretten murad ancak bir duadır
3.Bugün bana ise yarın sanadır
4.Rize Sancağında Karadere Nahiyesinin
5.Toğli Karyesinde
6.Tosum Oğlu Hüseyin Bin
7.Dursun ruhuna fatiha
8.Sene 1330 (Miladi 1912)

9 Numaralı Foto

Başlık Türü : Kırılmış
Kitabe:

1…………………………………..
2.Münevver Hanımın ruhuna fatiha
3.Sene 1333 (Miladi 1915)

Not: Yarısı kırık olan taşın diğer bir yarısı da 2 Numaralı foto’da yer alan Raşid Efendinin mezar taşıyla aynı demir parmaklık içinde bulunmaktadır. Mezar taşı seyyar olduğu için mezar yeri belli değildir.

10 Numaralı Foto

Başlık Türü : Hamîdî Fes
Kitabe:

1………………………….
2…………………………..
3…………………………..
4.Esseyyid Abdülkadir
5.Bin Seyyid Mahmud
6.Efendi’nin ruhuna fatiha
7.Dursun ruhuna fatiha
8.Sene 1333 (Miladi 1915)

Not: Mezar taşı’nın üst satırları tebeşirlenmediği için okuma yapılamadı. Bir daha ki ziyarete okunacaktır. Ayrıca mezar taşı seyyar olduğu için mezar yeri bilinmemektedir.

11 Numaralı Foto

Başlık Türü : Hamîdî Fes
Kitabe:

1.Ah minel mevt
2…………………………..
3…………………………..
4…………………………..
5…………………………..
6…………………………..
7…………………………..
8…..Merhum Hacı Salih Efendi
9.Halilesi Fatma Hanım ruhuna elfatiha
10.Sene 1334 (Miladi 1916)

Not: Mezar taşı’nın üst satırları tebeşirlenmediği için okuma yapılamadı. Bir daha ki ziyarete okunacaktır. Ayrıca mezar taşı sarmaşıklarla sarılı ve hiç bir yeri görünmemekteydi. Sarmaşıklar temizlenmiş ve taş görünür hale getirilmiştir.

Başlık Türü : Hamîdî Fes
Kitabe:

12 Numaralı Foto

1.Hüvel bâkî
2.Yâ ilâhi ol mübârek ism-i pâkin izzeti
3.Hem Resûlün Fahr-i Âlem Şâh-ı Kevneyn hürmeti
4.Eyle kabrim ravza-i cennet yâ ilâhe’l-âlemîn
5.Gece gündüz eylesinler hûr u gılmân hizmeti
6.Kiğı Kazası eşrafından
7.Hatabtari İsmail Efendi’nin
8.Mahdumu Hasan Efendi’nin ruhuna
9…….fatiha Sene 1337 (Miladi 1918)

Not: Mezar taşı’nın son üs satırı toprak altında kalmıştı. Gerekli açmalar yapılarak medfun bulunan zatın ismi ve mezar taşının tarihi ortaya çıkarılmıştır.