Türklerde devam edegelen Mezar ve mezar taşı yapımı geleneği, İslamiyet’ten sonra daha da zenginleşmiş, özellikle Osmanlı döneminde Osmanlı Mezar Taşı Başlıkları farklı şekillerdeki zengin başlık ve süslemelerle ihtişamlı görünümüne kavuşmuştur.

Uzaktan bakıldığında sadece mermer bir taş olarak görünen milli servetimiz Osmanlı Mezar Taşları, üzerindeki kitabe, süsleme ve başlıklarıyla bizlere çok önemli bilgiler sunmaktadır. Son dönemlerde mezar taşları hakkında yapılan çalışmalar bizleri sevindirdiği kadar yine son zamanlarda mezar taşlarının tahribatlara uğramaları da bir o kadar bizi üzmektedir.

Ölüleriyle iç içe yaşayan bir toplum olarak milli servetimiz ve milli tapularımız olan mezar taşlarımıza sahip çıkmak her vatandaşımız için milli bir görevidir.

Osmanlı Mezar Taşı Başlıkları ve Önemi

Osmanlı dönemine ait Osmanlı Mezar Taşı Başlıkları incelendiğinde; Erkeklere, kadınlara, kız çocuklarına ve erkek çocuklarına has olmak üzere ayrı ayrı başlıklar gözlemlenmektedir. Mezar taşı başlıklarına bakıldığında, tarih, kimlik. meslek, soy, bağlı olduğu topluluk ve yaptığı görevle ilgili bilgilere ulaşmamız mümkündür.

Osmanlı toplumunda kişilerin yaşamlarındayken sahip oldukları statülerine göre kullandıkları başlıklar, öldükten sonrada mezar taşlarına işlenmiştir.

Örneğin sadrazam görevindeki bir kişinin kallavi kavuğu, katip durumunda olan bir kişinin katibi kavuğu, Mevlevi dervişinin semada taktığı Mevlevi başlığı yada gündelik yaşamda kadınların başlarına taktıkları hotoz dediğimiz başlıkları mezar taşlarında da görmek mümkündür.

Hotoz Tipi Osmanlı Kadın Mezar Taşı

Yine başlık türlerinde genç yaşında vefat eden kızlar için duvak, çocuk yaşta vefat eden kızlar için buketli çiçek başlıklarına sıkça rastlamaktayız.

Günümüzde son dönem yapılan mezar taşlarımızda kare veya dikdörtgen biçimli klasik beyaz mermerden yapılmış başlıkları görebilirsiniz. Bu mezar taşı başlıklarından kişinin kim olduğunu, ne meslekte olduğunu, bayan mı, erkek mi olduğunu mezar taşını okumadan anlayamazsınız.

Lakin Osmanlı Mezar taşı Başlıkları söz konusu olunca uzaktan baktığınızda bir mezar taşı hakkında tahmini bilgiler yürütebilirsiniz. En azından o taşın, kadın veya erkek mezar taşı olduğunu kolaylıkla anlayabilirsiniz.

Osmanlı Mezar Taşı Başlık Çeşitleri

Osmanlı Kadın Mezar Taşı Başlıkları

Osmanlı dönemi mezar taşlarına baktığımızda kadın mezar taşları süsleriyle takılarıyla ve yapılarıyla kendilerini rahatlıkla belli ederler. Kadın mezar taşları erkek mezar taşları kadar çeşitli ve süslü değildir.

Kadın mezar taşlarında genellikle gündelik hayatta başların taktıkları Hotoz biçimi sıkça görülmektedir. Yada oval bir başlıkla çiçeklendirilmiş bir baş taşı da olabilir. Ayrıca kadınların yine gündelik hayatta taktıkları takılar ve zinet eşyaları da kadın mezar taşlarında sıkça rastlanılan bir durumdur.

Yaprak Süslemeli Bayan Mezar Taşı Foto: Muzaffer Çevik

Osmanlı Çocuk Mezar Taşları Başlıkları

Çocuk mezar taşları da yapılarıyla ve başlıklarıyla kendini göstermektedir. Çocuk mezar taşları çocuğun küçük olduğuna gönderme yapılarak küçük bir mezar taşı olarak yapılmıştır. Yine çocukların cinsiyetlerinin bilinmesi açısından çocuk mezar taşlarında erkeklerin ve kızların mezar taşları farklılık göstermektedir.

Erkek çocuklar için genelde fesli başlıklar kullanılmakta, kız çocukları için ise, çiçekli ve süslü Mezar Taşı Başlıkları kullanılmaktadır. Kimi zaman da kız ve erkek çocuk aynı anda vefat ettiğinde ikisine bir mezar yapılır fakat başlık ve taş sayısı farklı olarak yaptırılır. Bu durum anne veya çocuğunun vefatında da sık rastlanır.

Kimi zaman mezarlıklarda gördüğümüz bir mezarın üstünde dört adet mezar taşı bulunması bu durumu izah eder.

Osmanlı Kız Çocuğu Mezarı ve Mezar Taşı

Osmanlı Erkek Mezar Taşı Başlıkları

Osmanlı döneminde erkeklerin mutlaka başlık taktığını görmekteyiz. Hatta devlet dairelerinde çalışanlar için başlık takmak bir zorunluluktu. Her erkeğin konumuna göre başlık takması bir gelenekti.

Erkek mezar taşlarında gördüğümüz başlıklar, kişinin yaşamında da konumuna göre taktığı başlıkların aynısınıdır. Erkek mezar taşı başlıklarında birden fazla meslek gurubunun olması ve gündelik hayatta takılan başlıkların çeşitlerinin fazla olması, kişi ile ilgili bilgiyi bulmamızda bizi zorlamaktadır.

Genel anlamda detaylarına girmeden Osmanlı Erkek Mezar Taşı Başlıklarını şöyle sıralayabiliriz;

1. Kavuklar (Mücevveze, Kallavi, Katibi, Nekzep, Paşalı, Kafesi Destari, Örfi Destarlı)
2.  Yeniçeri Başlıkları ( Dardağan, Serdengeçti, Börk, Makdem, Kuka, Kalafat)
3.  Enderun Başlıkları
4. Üsküf Tipi Başlıklar
5. Tarikat Tipi Başlıklar (Melami, Mevlevi, Nakşibendi, Bektaşi, Zeyni, kadiri, Sümbüli, Rufai)
6. Fes Tipi Başlıklar ( Mahmudi, Azizi, Hamidi)
7. Taraftar Tipi Başlıklar (Lahanacılar, Bamyacılar)

Bu başlıkların haricinde özel başlıklarda bulunmaktadır, bu özel başlıklar özel kişiler için yaptırılmış kendine has biçimleri olan başlıklardır. Birde günümüze çok az sayıda ulaşmış cellat mezar taşları vardır ki, bu taşların en belirgin özelliği uzun küp şeklinde başlıksız ve yazısız olmalarıdır.

Osmanlı Erkek Mezar Taşlarında Serpuş Çeşitleri