24 Şubat 2024 Cumartesi günü havanın güzel olduğu bir günde uzun zamandır gitmeyi planladığım Sahrayıcedit Mezarlığı gezimi gerçekleştirdim. Haritadan küçük gördüğüm mezarlığı gezmem bir günümü aldı. Normalde bunun iki katı mezarlığı bir günde rahatça gezerdim ama, Sahrayıcedit Mezarlığında Yatan Ünlüler ve o ünlülerin mezar taşlarını bulmak ve incelemek benim çok zamanımı aldı. Hatta bitiremediğim için mecbur ikinci kez gitmeyi planladım ve gittim…

Araştırma yapacak arkadaşlar gitmeden önce yazımı okursa oldukça kolay bir gezi yapmış olurlar. Yardımcı olması açısından benimde çok istifade ettiğim bir kaynaktan daha bahsetmek isterim. 2019 yılında Esra Arslan ” Sahrayıcedit Mezarlığında Bulunan Kitabeli Mezar Taşlar” isimli yüksek lisans tezinde Sahrayıcedit Mezarlığı hakkında çok değerli bilgiler sunmuş.

Ben çok faydalandım. Keşke kendisi ile birlikte gezebilseydik mezarlığı lakin kendisine ulaşmak bir türlü nasıp olmadı. Üzüldüğüm bir nokta da böylesine değerli araştırmalar yapan değerli şahsiyetlerle bir türlü görüşememek…

Sahrayıcedit Mezarlığında Yatan Ünlüler

Başta da söylediğim gibi ünlüsü bol olan bir mezarlık olduğu için benim vaktimi çok aldı. Bir çok ünlüyü ziyaret ettim ve bazı ünlülerin ise mezarlarını bulamadım. Wikipedia bu mezarlıkta yatan ünlüler için bir liste hazırlamıştı bende ilk önce bu listeden hareketle aramalar yaptım.

Wikipedia’nın listesinde şu isimler yer alıyordu:

• Ahmet Cevat Eren, Türk bilim insanı
• Ahmet Ferit Tek (1878-1971), Türk siyasetçi ve diplomat
• Akdes Nimet Kurat (1903-1971), Tatar asıllı Türk tarihçi
• Ali Canip Yöntem (1887-1967), Türk şair ve yazar
• Ayşe Şasa (1941-2014), Türk senarist ve yazar

• Bekir Sıdkı Sezgin (1936-1996), Türk ses sanatçısı
• Cavid Paşa (1862-1932), Türk siyasetçi
• Celal Dora (1902-1984), Türk politikacı
• Celâl Esat Arseven (1875-1971) Türk ressam, yazar ve milletvekili
• Fahrettin Kerim Gökay (1900-1987), Türk bürokrat ve siyasetçi

• Faruk Ilgaz (1922-2014), Türk mühendis ve siyasetçi
• Fethi Gemuhluoğlu (1922-1977), Türk şair, yazar ve aktivist
• Halit Ziya Yılmayan (1921-2012), Türk eğitmci ve hayırsever
• Hulki Saner (1925-2005), Türk senarist, yapımcı ve yönetmen
• İ. Hakkı Talas (1909-1978), Türk şair, öğretmen, avukat ve yayıncı
• Kemal Tahir (1910-1973), Türk yazar ve senarist
• Mahir İz (1895-1974), Türk öğretmen ve mutasavvıf
• Muhammed Hamdi Yazır (1878-1942), Türk İslam alimi, tercüman ve hattat
• Müfide Ferit Tek (1892-1971), Türk yazar
• Rauf Orbay (1881-1964), Türk asker ve siyasetçi

• Reşad Ekrem Koçu (1905-1975), Türk tarihçi ve yazar
• Rıza Arseven (1907-1988), Türk eskrimci
• Sadi Çoban (1902-1953), Türk futbolcu
• Salim Özdemir Günday (1892-1956), Türk bürokrat
• Şükür Okan (1880-1957), Türk asker ve siyasetçi
• Tevfik Taşçı (1889-1979), Türk spor yöneticisi
• Turan Seyfioğlu (1921-1961), Türk oyuncu

Benim Eklediklerim

• Tahir Paşa 1329 ( Musul Valisi)
• Rasim Celaleddin Öztekin 1933 (Milletvekili Rasim Öztekin’in Dedesi)
• Haydar Vaner 1873-1954 ( Eski Van Valisi ve Van Mebusu)
• Ahmet Nuri Gürel 1898-1965 (Eski Zonguldak Milletvekili)
• Mehmet Tahir Münif Paşa 1829-1910 (Osmanlı Devlet Adamı)
• Nazım Akyürek 1870-1937 (Eski Kırşehir Valisi)
• İffet Halim Oruz 1904-1993 (Gazeteci-Şair-Yazar)

• Selçuk Eraydın 1937-1995 (Tasavvuf ve İslâmî Türk edebiyatı hocası)
• Koramiral Şükrü Okan 1880-1957 (İlk Harp Filosu ve Donanma Komutanı)
• Prof. Kerim Silivrili 1921-2007 (Müzehhib)
• Neriman Silivrili 1921-1991 (Müzehhibe-Ressam)
• Ali Haydar Barşal 1896-1952 ( Türk spor adamı ve eski Galatasaray Spor Kulübü başkanı)
• Bekir Sıdkı Sezgin 1936-1996 (Türk ses sanatçısı, bestekâr)

• Opr. Dr. Yusuf Ziya Özbakan 1889-1956 (Kozan Mebusu)
• Mustafa Özeren Efendi 1895-1982 (Şabaniye Yolunun Son Mürşitlerinden-Kravatlı Evliya)
• Şeyh Amil Çelebi Ö.1922 (Mevlana Torunlarından-Mevlevi Şeyhi)
• Sadrettin Sayman Ö.1939 (Büyükelçi)
• Reşad Paşa 1265-1927 (Eski Maliye Nazırı)
• Ebubekir Hazım Tepeyran 1864-1947 (Eski Dahiliye Nazırı-Niğde Milletvekili-Roman Yazarı)

Ünlü olma kriteri neye göre belirleniyor bilmiyorum ama benim gördüğüm bazı tarihi şahsiyetler ve geçmiş önemli olaylarda rol almış bilindik isimlerde bu listeye eklenebilir. Ben bu listenin sonuna kendi açımdan ünlü! ve bilindik isimleri ekledim…

Sahrayıcedit Mezarlığı’nın Tarihçesi

Sahrayıcedit mezarlığı, İstanbul Anadolu yakasında, Kadıköy ilçesine bağlı Sahrayıcedit mahallesinin sınırları içinde bulunmaktadır. İsim olarak tahlil edildiğinde Sahra ve Cedit kelimelerinin birlişimiyle loluşan bu yer adının açılımı şöyledir; Sahra: (ﺻﺤﺮﺍﺀ) Kasaba, köy vb. meskûn yerlerin dışında kalan boş ve geniş yer, kır, ova, çöl anlamlarına gelir, Cedid: (ﺟﺪﻳﺪ) ise Yeni ortaya çıkmış, yeni peydâ olmuş anlamlarına geliyor. İki kelimeyi birliştirdiğimizde ortaya, yeni çöl, yeni ova gibi anlamlar çıkıyor ki günümüzde sahrayıcedit bölgesinden ayrılan yerin ismi Yeni Sahra olarak geçmektedir.

Mezarlığın oluşmasıyla ilgili halk arasında farklı anlatıların yapıldığı bir rivayet ise şöyledir; Halk arasındaki bir hikâyeye göre Sefere çıkmak üzere olan Osmanlı askerleri şimdiki Merdivenköy – Sahrayıcedid arasında bekler ve hazırlık yaparlarmış. Zaman zaman burada bekleyiş uzun sürüyor ve bazı kayıplar veriliyormuş. Bu mezarlık burada beklerken ölen askerlerin bulunduğu bir mezarlık olarak oluşmuştur.

Mezarlık ve çevresi şehirleşmeye ve yapılaşmaya yenik düşmüş, önceleri huzurlu bir mekan ike şimdilerde ise üç yanı binalarla ve trafik çilesiyle çevrilmiş bir yer haline gelmiş. Dolayısıyla korna ve motor sesleri arasında huzursuz bir yer olmuş. Mezarlıkta gezerken rahatsız edici korna seslerine ve yüksek sesteki müzik ve şarkı sesleri sizi rahatsız edebilir. Önceden bir mezarlıktan geçerken müziği kapatıp dua okuyan bir nesil gitmiş yerine umursamaz ve vurdum duymaz bir nesil gelmiş maalesef.

Sahrayıcedit Mezarlığı Nerede?

Yukarıda belirttiğimiz üzere İstanbul Anadolu yakasında, Kadıköy ilçesine bağlı Sahrayıcedit mahallesinin sınırları içinde bulunmaktadır. Mezarlık, Nezir Ağa, İmam Ramiz ve Orta Sokağın tam ortalarında kalmakta ve bir üçgen yapıyı oluşturmaktadır.

E-5 karayoluna yakın olan mezarlığın en yakınlarında, Sahrayıcedit Camii, Kayışdağı Suyunun aktığı Sahrayıcedit Çeşmesi, Kadıköy İlçe Emniyet Müdürlüğü ve Sahrayıcedit Metro İstasyonu bulunmaktadır. Bu arada Sahrayıcedit Çeşmesi, Çubuklu Mezarlığında yatmakta olan Koreli Hacı Hasan Kömürcü eseridir.

Mezarlığın Yapısal Özellikleri

Üç sokağın kesişmesiyle üçgen bir yapıya sahip olan mezarlığın her kenarında kendine has irili ufaklı 8 kapısı bulunmaktadır ama mezarlığın ana giriş kapısı, İmam Ramiz Sokağına bakmaktadır. Bu ana giriş kapısında güvenlik kulübesi ve oturma bölümleri bulunmaktadır.

Mezarlık genel anlamda bakıldığında dört bölümden oluşmuştur. Üçgenin daralan sivri uçları duvarlarla ve demir parmaklıklarla bölünmüş üç bölümü oluşturmakta, diğer kalan en geniş bölüm ise dördüncü bölümü oluşturmaktadır.

Mezarlığın içinde, en uc bölümünden en geniş bölümüne kadar tatlı bir yokuş inmekte ve bu yokuşlar arasında dar patikalar bulunmaktadır. Ayrıca mezarlığın çeşitli bölgelerinde birbirine benzeyen küçük hayır çeşmeleri bulunmaktadır.

Sahrayıcedit Mezarlığındaki Osmanlı Mezar Taşları

Mezarlık içinde yaptığım çalışmalara baktığımda, mezarlığın üçte birini osmanlı mezar taşları oluşturmakta, diğer yerlerde ise modern ve yeni mezar taşları bulunmaktadır.

Mezarlığa defin yapılmamakla birlikte aile kabristanlığı olanlar defin yapabilmektedir. Ayrıca geçmiş yıllara bakıldığında yeni mezar yerlerinin ve kontrolsüz definlerin yapılmasıyla birlikte Osmanlı Mezar taşlarında ciddi bir azalma söz konusudur.

Mezarlık içinde yeni definlerin çoğaldığı görülürken bunun yanı sıra dikkatsizlik ve bakımsızlık yüzünden Osmanlı mezar taşlarının harab olduğu ve günden güne kaybolduğu gözlemlenmektedir. Mezarlık içindeki Mezar Taşları’nın ciddi bir bakıma ihtiyacı vardır. Mezarlık içindeki en eski M.1842 tarihli Osmanlı Mezar Taşı Hüseyin Haşim Paşa’nın zevcesi Havva Hanım’a aittir.

Toplamda 178 yıla yayılan bir zaman diliminde miladi 19. yüzyılın sonuna denk gelen
35 şahide, 20. yüzyıl’ın ilk yarısı 149 şahide, 20. yüzyıl’ın ikinci yarısı 22 şahide ve 21.
yüzyıl’a ait 1 adet şahide bulunmaktadır. Kayıtlara alınmış diğer 31 şahidenin tarih
bilgilerine çeşitli sebeplerden dolayı ulaşılamadığından net olarak yüzyılları hakkında
bilgi verilememektedir.
Ancak şahidelerin genel yapıları ve bezeme türleri göz önüne
alındığında defin oranının en fazla olduğu dönemlere denk gelme olasılığı yüksektir.
Mezarlık genelinde en yoğun defin yapıldığı dönem 20. yüzyıl ilk yarısına denk
gelmektedir. (2019 Esra Arslan ” Sahrayıcedit Mezarlığında Bulunan Kitabeli Mezar Taşlar”)

Sahrayıcedit Mezarlığındaki Bazı Osmanlı Mezar Taşı Okumaları

Muhammed Muzaffer Paşa’nın Mezar Taşı (Rauf Orbay’ın Babası)

Kitabe

Hüve’l-Ḥayyü’l-Bāḳı
Baḥriyye feri kānından /
Ve āʿyān ʿāzāsından /
Merḥῡm Muḥammed Muẓaffer /
Paşanıñ rῡḥuna / El-Fātiḥa
Sene 1329 / fı 13 Ramazān

Ahmed Zühdi Bey’in Mezar Taşı

Kitabe

Hüve’l-Bāḳı
Eşhedü en lā ilāhe illa’llāh / Ve eşhedü enne Muḥammeden ʿabduhu ve Rasῡluhu /
Şῡrā-yı Devlet Mülkiyye / Dāi’resi ʿażālıġından / Müteḳāʿid merḥῡm ve maġfῡr leh /
Aḥmed Zühdi Begiñ / Rῡḥi-çün rıżā’en li’llāhi’l-Fātiḥa / Sene 1328 fı 16 C.
(Cemaziye’l-evvel)

Said Paşa Halilesi Fatma Mihriban Hanım’ın Mezar Taşı

Kitabe

Hüve’l-Bāḳı
Yāverān-ı Ḥażreti şehriyārîden Ṭopḥāne-i ʿĀmire
/ Dı vān-ı Ḥarb reisi Menemenli-zāde ferik
/ Saʿādetlü Saʿı d Paşa Ḥażretleriniñ
/ ḥalı leleri tācü’l-muḫadderāt Fāṭıma Mihribān
/ Ḫānımıñ rῡḥı içün Fātiḥa
/Sene 1315 Fı 1 Zı ’l-ḳa’de çehārşenbe güni sene
1314 fi 11 Mart

Ali Rıza Efendi Mezar Taşı

Kitabe

Hüve’l-Ḥallāḳu’l-Bākı
Evḳāf-ı hümāyūn meclisi
İdāre-i Reı s-i dirāyet enisi
Merḥūm ve maġfūr el-muḥtāç
ilā Raḥmeti Rabbihi’l-ġafūr
Es-Seyyı d ‘Alı Rıżā Efendiniñ
Rūḥı -çün el-Fātiḥa
Sene 1317

Ali Bey’in eşi Emine Feleksu Hanım

Kitabe

Hüve’l-Bāki
Cennet-mekān sulṭān
Abdülmecid Ḫān Ḥażretleriniñ
Beşinci iḳbāli kurenālarından
ṣadr-ı esbaḳ Silahdār ʿAli
Paşa ḥafidi ʿAli Beg
Merhῡmuñ zevcesi ṭarı ḳat-i
Aliyye-i Rufāʿiyye mensῡblarından
Emine Feleksu Ḫānımıñ
Rῡhi-çün el- Fātiḥa
Sene 1331 fı 3 zi’l-ḳaʿde ve sene 1329 fı
20 Eylül yevm-i Cumʿa

Hüseyin Bey Efendinin Kerimesi Fatma İfakat Hanım

Kitabe

Āh mine’l-firāḳ
Ağlayub zār eyleme ey vālidem pederim
Size maḥşerde şefāʿat iderim
Cennetü’lme’va değil mi rῡḥ-ı ṣıbyānıñ yeri
Ben elimle içireyim size āb-ı kevseri
Şῡrā-yı baḥriye ʿāżāsından Mı r-alay
Ḫāfıẓ Ḥüseyı n Beg Efendı ’niñ kerı mesi Fāṭıma İfāḳat
Ḫānım’ıñ rῡḥi-çün Fātiḥa / Sene 1360 Muḥarrem 22

Elmalılı Hafız Mehmed Hamdi Yazır ve Babası Nu’man Efendi

Kitabe

Hüvel-Bāḳı
İslām ve Türk ‘ulemāsından / Müfessir ve dersi’ām Elmalılı Ḥāfıẓ / Meḥmed Ḥamdi
Yazır ile / Babası Nu’mān’ın ḳabirleridir / Mevlā raḥmet eyleye / Vefāt tārḥı leri /
Babasının kendisinin / Eyvāh pederim irtiḥal itti gitti Türk’ün en büyük ‘allāmesi / 1334
Hicrı 1361 / 1271 doğum tārı ḫleri 1297 / Ḥamdı Fāżıl bekāya gitdi āh / Raḥmet itsin
rūḥuna Allāh Hū / Müjde-i ġufrānını bildirmede / Rıḥlet tārı ḫi “maġfūr leh” / 1361
Ṭāhir Mevlevı / Ketebehū Mahmūd Yazır ibn Nu’mān ġafera lehümā Āmin

Hasan Râmî Paşanın Mahdûmu Ferhad Râmî Bey

Kitabe

Āh mine’l-mevt
Baḥriye nāẓırı esbaḳı / Ḥasan Rāmı Paşanıñ / Maḫdῡmı Baḫriye ṭalebesinden/ Ferhād
Rāmı Begiñ / Rῡḥi-çün el-Fātiḥa / tārı ḫ-i tevellüdi sene 1315 teşrı n-i evvel 8 / tārı ḫ-i
vefātı sene 1334 Mayıs 27

: Hüseyin Haşim Paşa’nın zevcesi Havva Hanım Mezarı

Kitabe

Hüve’l-Bāḳı
ʿ Azm-i dı dār-ı Ḫudā kıldı cihāndan bu civān / Cennet-i ʿalāda virsün ona Rabbim
meskeni / Bir verem illeti ile gün be gün oldum żaʿı f / Serv-kaddim bükdi āḫir
bulmadım hiç me’meni / ṭoḳuz ay oldum döşek esı ri ben bu derd ile / Bulmadım āḫir
devā-i nῡş eyledim mevt ke’sini / Paşa ma itdim emānet iki raʿnā ġonça gül / Firkatimle
anları gördükce yād itsun beni / Düşdi nezr Naḳşibendı -veş bu tārı h-i firāk / Ola Ḥavvā
ḫānımıñ yā Rab cinānda meskeni / ʿAsākı r-i ḫāṣṣa-i şāhāne mı r-livālarından Ḥüseyin /
Hāşim Paşanın zevce-i menkûḥası / Ḥavvā Ḫānımıñ rῡḥi-çün El-Fātiḥa / 1258 Paşa

Ömer Neşet Bey Mezar Taşı

Kitabe

Hüve’l-Bāḳı
Ḫopa eşrāfından ve Romānyā / Kereste tüccārlarından / Köse-zāde Muḥammed Ḥilmi /
Begiñ maḫdῡmı iḥtiyāṭ / Mülāzım-ı sānı si ʿÖmer / Neşet Begiñ rῡḥi-çün Fātiḥa /
velādeti Sene 1313 vefātı Sene 1333 H.

Hace Musa Topbaş Mezar Taşı

Kitabe

Bismi’llāhi’r-Rahmāni’r-Rahim
Elā inne evlı yā-Allāhi lā ḫavfün ‘aleyhim / Ve lā hüm yaḥzenūn ṣadaḳa’llāhü’l-‘azı m /
Ṣüleḥā-yı ümmetden ḫādimü’l-fuḳarā’ / Ṣāḥibü’l-vefā’ ḫāce / Mūsā Topbaş Efendi /
Ḳuddise sırrahū ḥażretlerinin / Rūḥuna ve bi’l-cümle ehl-i ı mān ervāhına / el-Fātiḥa
(Ḫüsrev)

Değerli okuyucularımız Sahrayıcedit Mezarlığı incelememizi ve gözlemlediğimiz notları size aktardığımız bölümün sonuna geldik diyebilirim. Benim için çok farklı bir deneyimdi. Bir çok ünlü ismi içinde barındıran Sahrayıcedit Mezarlığı hem modern mezar taşlarını hem de Son dönem Osmanlı Mezar Taşlarını içinde barındıran orta büyüklükte bir mezarlıktır.

Şayet bu dönemdeki mezar taşları ve ünlü isimlerin mezarlarını görmek ilginizi çekiyorsa mutlaka gidin derim, inanın sizin için çok farklı bir deneyim olacak. Ayrıca youtube kanalımızdan mezarlığın görüntülerini ve ünlülerin mezar görüntülerini izleyebilirsiniz.